لحظه‌های بودن

اتوبیوگرافی ویرجینیا وولف

ویرجینیا وولف
ترجمه‌ی مجید اسلامی
انتشارات منظومه‌ی خرد
۱۱۹ صفحه، ۵۴۰۰ تومان
چاپ اول، پاییز ۹۰
۴ از ۵

در روزهای جنگ جهانی دوم که آلمان‌ها انگلیس را بمباران می‌کردند و در آخرین سال‌های عمر وولف، ویرجینیا وولف شروع به نوشتن خاطرات کودکی‌اش کرده تا میانِ کار طاقت‌فرسا روی زندگی‌نامه‌ی راجر فرای به ذهنش استراحت بدهد که آزادانه و با فراغ بال میانِ کودکی‌اش بچرخد. این نوشته‌ها بعدها با نام «Moments of Being» به عنوان اتوبیوگرافی وولف چاپ شد. البته «لحظه‌های بودن» همه‌ی کتابِ «Moments of Being» نیست و فقط ترجمه‌ی بخشی از آن (که «طرحی از گذشته» نام دارد) است.

خاطرات وولف باشکوه و در عین حال غم‌انگیز است. وولف از روزهای خوشِ کودکی‌اش می‌گوید (روزهایی که به قول خودش داخل یک حبه‌ی انگور دراز کشیده بود و از پشت لایه‌ی نیمه‌شفاف زردی زندگی را می‌دید)؛ مدام به یاد می‌آرد، از صحنه‌ای به صحنه‌ی دیگر پرت می‌شود و صحنه‌ها و شخصیت‌ها را با وسواس می‌سازد، هرچند پیش از آن‌که بتواند چیزی را کامل توصیف کند آن چیز از دستش می‌لغزد و فقط طرحی گذرا از آن به جا می‌ماند. کم‌کم با مرگ مادرش و بعد خواهرخوانده‌اش (استلا) روزهای خوش تمام می‌شوند، مرگ بر خانه سایه می‌اندازد و روزها کدر می‌شوند. اما نثر وولف –یا شاید هم غبار زمان- انگار خودش لایه‌ای نیمه‌شفاف روی همه‌ی آن روزهاست. مثلن می‌دانیم که وولف پس از مرگ مادرش دچار حمله‌ی عصبی شدیدی شده، اما در خاطراتش اثری از آن حمله نیست، بیش‌تر حرف از درماندگی و سرگشتگی‌ای است که کل خانواده را گرفتار کرده است.

خواندن لحظه‌های بودن برام یادآور دیدن «درخت زندگی» بود. وولف هم، مثل جک اوبراین فیلم مالیک و البته راوی کتاب پروست، در برابر سرگشتگی‌اش در زمان حال، به خاطرات گذشته‌اش بازمی‌گردد و انگار در جست‌وجوی علتِ این سرگشتگی است، می‌نویسد تا (به قول خودش) چیزی واقعی از میان ظواهر دریابد، کلیات را واقعی کند و با این کار آن چیز دیگر قدرت آسیب‌رسانی‌اش را به او از دست بدهد. در برخورد با اتوبیوگرافی وولف و درخت زندگی، خاطراتی از کودکی برام زنده شد که مدت‌ها بود فراموش کرده بودم، به نظرم هر دو اثر دعوتی بودند به کشف لحظه‌های گذشته برای کنارآمدن با آن؛ کشفی که گاهی بسیار دردناک می‌شود.

ترجمه‌ی مجید اسلامی قابل قبول است، اما گرافیک کتاب اصلن خوب نیست. عکس‌های میان متن به متن بی‌ربطند (مثلن چند عکس از هنری جیمز و خانواده‌ی وولف هست، در حالی که در خود کتاب چندان حرفی از هنری جیمز زده نمی‌شود)، طرح روی جلد برای لایه‌ی نیمه‌شفافی که وولف از آن حرف می‌زند کنتراست شدیدی دارد و از همه بدتر آخرین نامه‌ی وولف به همسرش (که پس از آن خودکشی کرده) با فونت کامران چاپ شده که فکر نکنم حتا دخترهای دبیرستانی هم برای نامه‌های عاشقانه‌شان ازش استفاده کنند.

آشنایی با ویرجینیا وولف

پل استراترن
ترجمه‌ی مرجان رضایی
نشر مرکز
۱۰۴ صفحه، ۲۲۰۰ تومان
چاپ اول، ۱۳۸۷
۳ از ۵

کتاب از مجموعه‌ی آشنایی با نویسندگانه که پل استراترن نوشته و نشر مرکز چاپ کرده. راستش تعداد صفحات کم، اسم فارسی و اسم انگلیسی کتاب (Virginia Woolf in 90 Minutes) این حسو به‌م می‌داد که قراره کلیاتی درباره‌ی وولف و کتاب‌هاش بگه که همه جا می‌گن و عملن چیز جدیدی درباره‌ی وولف نگه. ولی این‌جوری نبود.

استراترن بیش‌تر به زندگی وولف می‌پردازه و سعی می‌کنه شخصیت پیچیده‌ی وولف و بحران‌های روحی متعددی که پشت سر گذاشته رو توضیح بده. هر جا تو زندگی وولف به نوشتن کتاب می‌رسیم خود کتاب، نقشش تو زندگی وولف و اهمیتش تو ادبیات جهان رو می‌گه، ولی خیلی کم وارد نقد کتاب می‌شه. فقط خطوط پررنگ زندگی وولف رو می‌کشه و در نهایت برای ما چهره‌ای از وولف رسم می‌کنه که احتمالن به خودش شباهت زیادی داره، ولی فاقد جزئیات و ریزبینیه.

در مقایسه با کتاب «ویرجینیا وولف» که تازگی نشر هرمس تو مجموعه‌ی زندگی‌نامه‌ی نویسنده‌هاش چاپ کرده و نویسنده‌ش -جان لیمن- از آشناهای وولفه، به نظرم این کتاب مفیدتر و حتا جامع‌تر بود. جان لیمن تقریبن همه‌ی اتفاق‌ها رو به یه مقدار توضیح می‌ده، اطلاعات خاله‌زنکی می‌ده و انگار قادر نیست تشخیص بده که کجای زندگی وولف ارزش پرداخت بیش‌تر داره. ولی هوشیاری استراترن تو تشخیص نقاط مهم زندگی وولف، پرداختن به اون‌ها، داشتن استراتژی مشخص برای کتاب و حذف اتفاق‌های بی‌ربطه.

ترجمه‌ی کتاب قابل قبوله و حتا نقل قول‌های رمان‌های وولف هم به نظرم خوب ترجمه شده. اگه می‌خواید تصویرتون از ویرجینیا وولف چیزی دقیق‌تر از زن افسرده‌ای باشه که سنگ تو جیب می‌ذاره و به ته رودخونه می‌ره و حوصله‌تون نمی‌آد زندگی‌نامه‌ی مفصلی رو که کاترین بل (خواهرزاده‌ی وولف) نوشته بخونید، این کتاب می‌تونه کمکتون کنه.

اتاقی از آن خود

ویرجینیا وولف
ترجمه‌ی صفورا نوربخش
انتشارات نیلوفر
۱۶۰ صفحه، ۱۶۰۰ تومان
چاپ سوم، بهار ۸۵
۴ از ۵

وولف این کتاب رو بعد از سخن‌رانی‌ش با عنوان «زن و داستان» و نوشتنِ مقاله‌ای با همین عنوان نوشته. در واقع «اتاقی از آنِ خود» تکفرات وولف حول و حوش ارتباط زن و داستانه. وولف سیر شکل‌گیری فکرهاش رو از وقتی که موضوع سخن‌رانی به‌ش پیشنهاد شد و این موضوع درگیرش کرد، می‌نویسه. تو خیابون‌ها راه می‌ره و به ابعاد مختلف این موضوع فکر می‌کنه، یا تصور می‌کنه که اگه زمان شکسپیر یه زن با نبوغ شکسپیر زندگی می‌کرد، چه آینده‌ای در انتظارش بود و چه محدودیت‌هایی براش وجود داشت، یا به کتاب‌خونه‌ها می‌ره و سعی می‌کنه با بررسی داستان‌های زن‌ها تو تاریخ ادبیات مشکل‌ها و کم‌بودهای نویسنده رو تحلیل کنه. مثلن از خشمی می‌گه که تو نوشته‌ی خیلی از زن‌ها هست و محیط اطراف باعثشه و توضیح می‌ده که چه‌جوری این خشم و فورانِ احساسات باعث عدم صداقت نویسنده و ضعیف‌شدنِ متن شده.

وولف از همون اول کتاب تکلیفش رو با شیوه‌ی سنتی مقاله‌نویسی روشن می‌کنه و می‌نویسه: «هرگز نخواهم توانست به نتیجه‌ای بگیرم. هرگز نخواهم توانست به نخستین وظیفه‌ی یک سخنران عمل کنم و پس از ساعتی سخنرانی، هسته‌ای از حقیقت ناب در اختیارتان بگذارم... تنها کاری که از من برمی‌آمد این بود که عقیده‌ی خود را درباره‌ی نکته‌ی کوچکی ابراز کنم- زنی که می‌خواهد داستان بنویسد باید پول و اتاقی از آن خود داشته باشد...» وولف برای بیان قسمتی از حقیقت شیوه‌ای رو که تو داستان‌نویسی تجربه کرده، به مقاله می‌آره: با یه نثر سیال که ترکیبیه از مشاهده‌ی دقیق دنیای بیرون و بیان بی‌واسطه‌ی ذهن، ما رو با تجربه‌ی فکر کردن خودش همراه می‌کنه. این‌جوریه که ما با یه مقاله‌ی دقیق روبه‌رو نمی‌شیم؛ با فکرهای وولف، زندگی وولف و البته استدلال‌هاش درباره‌ی «زن و داستان» روبه‌رو می‌شیم.

«اتاقی از آن خود»، جدا از این‌که راه جدیدی برای مقاله‌نویسی شروع می‌کنه، شکل‌دهنده‌ی نظریات فمینیستیه و اولین متن مدرن فمینیستی محسوب می‌شه. در واقع، چه از نظر ادبی و چه از نظر اجمتاعی کتاب پیش‌رو و مهمی محسوب می‌‌شه و خوندنش، هم برای لذت‌بردن از یه متن ادبی و هم آشنایی با نظریات فمینیستی توصیه می‌شه.

×××
«برای شما که خود را به دانشگاه رسانده‌اید و اتاق نشیمن -یا شاید فقط اتاق خوابی؟- از آن خود دارید، آسان است که بگویید نبوغ نباید به اظهارنظرها اعتنا کند، که نبوغ باید فراتر از آن باشد که به حرفهایی که درباره‌اش می‌گویند اهمیت بدهد. بدبختانه این دقیقاً مردان و زنان نابغه‌اند که بیش از همه به آنچه درباره آنها گفته می‌شود اهمیت می‌دهند... ادبیات مملو از لاشه‌های خردشده مردانی است که بیش‌ازحد به عقیده‌ی دیگران اهمیت می‌دادند.»