پیش‌روی

ای. ال. داکترو
ترجمه‌ی امیر احمدی آریان
نشر زاوش
۴۱۳ صفحه، ۱۹۵۰۰ تومان
چاپ اول، بهار ۹۲
۳.۵ از ۵

داکترو یا دکتروف را با رگتایم می‌شناسیم؛ رمانی درباره‌ی سال‌های اولیه‌ی قرن بیستم که سال‌های ظهور مدرنیته در آمریکا بود. دکتروف در رگتایم روایتی تخیلی از آن سال‌ها ارائه می‌داد، روایتی که در آن شخصیت‌های حقیقی در کنار شخصیت‌های داستانی در داستان زنده می‌شدند، تاریخ جعل می‌شد و داستان با ریتمی تند پیش می‌رفت. دکتروف در «پیش‌روی» دوباره به این تم برگشته. پیش‌روی روایتی است از برهه‌ای دیگر از تاریخ آمریکا؛ سال‌های ۱۸۶۰ تا ۱۸۶۴ که آمریکا درگیر جنگ‌های داخلی بود. شورشیانِ استقلال‌طلب در ایالت‌های جنوبی قیام کرده بودند و ارتش متحد به رهبری جنرال شرمن برای سرکوب آن‌ها دست به کار شد. بنا به دستور آبراهام لینکلن برده‌های هر شهری که از شورشیان گرفته می‌شد، آزاد می‌شدند تا نیروهای شورشیان پرجمعیت‌تر نشوند. پیش‌روی داستانِ این لشکرکشی است.

پیش‌روی رمان پُرشخصیتی است: برده‌ی آزادشده‌ای که عضو تیم پزشکی ارتش می‌شود، زندانی فراری شورشیان که با لباس مبدل با ارتش متحد همراه می‌شود، زن بی‌پناهی که ارتش زمین‌هایش را تصرف می‌کند و همسرش را در جنگ از دست می‌دهد و چاره‌ای جز پیوستن به همان ارتش ندارد، دکتر عجیب‌وغریب ارتش که پیش از این در رمان «آب‌کردن» هم حضور داشت و خودِ ژنرال شرمن، همه جزئی از روایت دکتروف‌اند از پیش‌روی ارتش آمریکا برای سرکوب شورشیان. همه از جایی و به امیدی به ارتش می‌پیوندد تا جنگ تمام شود و بالأخره آزاد شوند، بتوانند جوری زندگی کنند که خودشان دوست دارند.

با وجود آن‌که کتاب پرشخصیت و پراتفاق است و تند و جذاب پیش می‌رود و تصویری تأثیرگذار از جنگ و ویرانی‌ای که بر جا می‌گذارد نشان می‌دهد و با وجود نثر ریزبینِ دکتروف و جمله‌های بلندش که در ترجمه هم خوب از آب درآمده است، باز به نظرم «پیش‌روی» به قدرتِ رگتایم نیست. در پیش‌روی خبری از تخیل عنان‌گسیخته‌ی رگتایم نیست. پیش‌روی رمانی تاریخی و وفادار به تاریخ است، رمانی است به سبکِ «جنگ آخر زمان» یا «سور بز» یوسا، اما با فرمی ساده‌تر و گستردگی کم‌تر. شخصیت‌ها آن‌قدر پررنگ نمی‌شوند و بعضی جاها انگیزه‌هایشان هم درست معلوم نیست.

به نظرم دکتروف در پیش‌روی بیش از آن‌که داستان‌نویس باشد، روایت‌گر تاریخ است؛ که البته روایت‌گر خوبی هم هست.

آب‌کردن

ای. ال. دکتروف
ترجمه‌ی ابراهیم اقلیدی
انتشارات کندوکاو
۲۹۳ صفحه، ۶۰۰۰ تومان
چاپ اول، زمستان ۸۹
۲.۵ از ۵

«آب‌کردن» مثل «رگتایم» روایت‌گر یه مقطع از تاریخ نیویورکه در خلال یه ماجرای شخصی. ماجرای کتاب تو نیویورک و سال ۱۸۷۶ می‌گذره. مارتین پمبرتونِ روزنامه‌نگار یه روز پدر مرحومش رو تو یه دلیجان می‌بینه و چند روز بعد ناپدید می‌شه. راوی که سردبیر روزنامه‌ایه که مارتین پمبرتون توش کار می‌کنه، می‌افته دنبال این‌که ته‌وتوی ماجرا رو درآره. با اطرافیان مارتین و پدرش حرف می‌زنه، تو اسناد سرک می‌کشه، از دوست پلیسش کمک می‌خواد تا بتونه گزارش خوبی رو از این ماجرا تهیه کنه.

صد صفحه‌ی اول کتاب همه چی سر جاش بود. یه رمان دکتروفی می‌خوندم و لذت می‌بردم. یه داستان جذاب که توش کم‌کم نیویورک ساخته می‌شد و شخصیت راوی شکل می‌گرفت... ولی کتاب بیش‌تر که پیش رفت اُفت کرد. فضا شبیه به داستان‌های پلیسی و بعد علمی-تخیلی شد -که به خودیِ خود اشکال نداره، ولی دیگه فقط این‌ها بودند که کتاب رو پیش می‌بردند. گستردگی و چندلایه‌بودن کتاب عملن به این ماجراها محدود شد. کتاب شد یه کتاب جنایی و علمی-تخیلی معمولی با داستان‌های جذاب.

با این وجود، دغدغه‌های خاص دکتروف تو این کتاب هم مشهوده. نثر طنز و نیش‌دار کتاب یادآور «رگتایم» و «بیلی باتگیت» بود، کتاب ارجاع‌های زیادی به ژانرهای قدیمی داره (مثل «بیلی باتگیت») و از همه مهم‌تر، دکتروف تو این کتاب هم به مکان‌ها شخصیت می‌ده و از تاریخ تغذیه می‌کنه، البته نه به قدرتِ رگتایم.

ترجمه‌ی کتاب قابل قبوله، ولی نه بیش‌تر. ویرایش لازم داره. لحن کتاب هم خنثاتر از چیزیه که باید باشه. ضمن این‌که معنی «Waterworks» آب‌کردن نیست.

بیلی باتگیت

ای. ال. دکتروف
ترجمه‌ی نجف دریابندری
انتشارات طرح نو
۳۹۶ صفحه، ۱۲۰۰ تومان
چاپ اول، ۱۳۷۷
۳.۵ از ۵

قبلاً از دکتروف «رگتایم» رو خونده بودم، که فوق‌العاده بود و بی‌شک از به‌ترین کتاباییه که تا حالا خوندم. این خیلی به رگتایم شبیه نیست. نه گستردگی رگتایم رو داره، نه نوآوریِ روایی‌ش رو، ولی شاید جذاب‌تر از رگتایم باشه. راوی‌ش بیلی باتگیتِ ۱۵ساله‌س که تو محله‌ی فقیرنشین زندگی می‌کنه و جذب یه گروه گانگستری و مافیایی می‌شه. یعنی وارد دنیایی می‌شه که توش سهمگینی مرگ کم می‌شه، ریسک‌پذیری بالا می‌ره و اعتماد جایی نداره.

داستانِ خارق‌العاده‌ای نداره، ولی خب، جذابه. داستانش خیلی منو یاد بازی «مافیا» انداخت. به نظرم قدرت کتاب بیش‌تر از هر چیزی تو جزءنگری‌هاشه. یعنی این‌هان که باعث شدن کتاب جذاب و متفاوت بشه. این جزءنگری باعث شده تا جای شخصیت‌ها و فضاهای آشنای کتاب‌ها و فیلم‌های گانگستری رو شخصیت‌پردازی نو و فضاهای نو بگیره. خب این‌جوری حسی رو هم که ما از رمان می‌گیریم فرق داره با حسی که مثلاً از دیدن یا خوندن پدرخوانده می‌گیریم. توصیف‌هاشم قشنگ تو ذهن آدم می‌مونه، از بس که ناب و تازه‌س.

چیز دیگه‌ای که کتاب رو متمایز می‌کنه، لحن سرخوشانه‌ایه که راوی داره، انگار می‌خواد ابهت دسته‌های مافیایی رو به بازی بگیره. همون‌طور که نجف هم تو مقدمه می‌گه، یکی از لایه‌های کتاب شوخی با ادبیات قبل از خودشه. از همه روشن‌تر هم شوخی با ژانر گانگستری. البته این شوخی هیچ‌جا به هجو واضح نمی‌کشه، اون‌طوری که مثلاً براتیگان تو «در رؤیای بابل» ژانر پلیسی رو هجو می‌کنه. حس من این بود که کتاب جلو که می‌ره، افت می‌کنه و از ریتم می‌افته.

اول کتاب نجف یه مقدمه‌ نوشته که توش ریشه‌های مدرنیسم و پست‌مدرنیسم رو توضیح داده و گفته که چرا می‌شه «بیلی باتگیت» رو رمان پست‌مدرن تلقی کرد. بعدش هم یه مصاجبه با دکتروف اومده، که خیلی عالیه. ترجمه‌ هم عالیه. لحن راوی رو خیلی خوب درآورده و جدا از اون، نثر نجف هم عالیه. از نمونه‌های نثر فاخر، صمیمی، شوخ‌طبع و دقیق.

×××
«در این موقع به نیمرخش رسیده بودم. عرق پیاده‌روی موی سرش را دسته کرده بود و از پیشانی‌اش جدا کرده بود، خط سفید پیشانی‌اش را دیدم که یک منحنی بود به سفیدی استخوان و صافی مرمر. تو پرتوهای خورشید که از روی سنگ‌ها برمی‌گشت توانستم چشم زلالش را ببینم که بیضی سبزرنگ  بود با چراغ‌های طلایی که محو و درخشان می‌شد، بعد انگار تمام تخم‌چشمش یکهو گنده شد و دیدم که دارد گریه می‌کند. بی‌صدا گریه می‌کرد و از پشت اشکش نگاه می‌کرد و اشکش را با گوشه‌ی دهنش می‌مکید.»

برچسب: ای. ال. دکتروف، نجف دریابندری، انتشارات طرح نو

رگتایم

ای. ال. دکتروف
ترجمه‌ی نجف دریابندری
انتشارات خوارزمی
چاپ سوم، ۱۳۸۵
۲۸۰ صفحه،  ؟  تومان
۱۰ از ۱۰

دکتروف از بزرگترین نویسندگان امریکایی‌ست و عمده‌ی شهرتش را مدیون همین کتاب رگتایم است که در سال ۱۹۷۵ منتشر شد و چاپ اولین نسخه‌ی فارسی آن به سال ۱۳۶۱ برمی‌گردد. رگتایم جزو آن دسته از کتاب‌های ماندگار انتشارات خوارزمی است که با جلد گالینگور مرغوبش و با تیراژ نسبتن بالایی، بدون قیمت چاپ شده و هر از گاهی برچسب قیمتی می‌خورد و از انبار انتشارات راهی کتاب‌فروشی‌ها می‌شود.

همانطور که دریابندری در مقدمه‌ی کتاب نوشته، دکتروف از نویسندگان مدرن است و رگتایم ثمره‌ی شاخه‌ی بارور، شاخه‌ی مثبت، شاخه‌ی رئالیستی سنت جویس است که از دوس‌پاسوس، شاگرد جویس به دکتروف منتقل شده‌است. واژه‌ی رگتایم در تخصص موسیقی به نوعی خاص از موسیقی سیاهان اطلاق می‌شود که سرشاخه‌ی بلوز و جاز است و در سال‌های ۱۹۰۰تا ۱۹۱۸ به اوج محبوبیتش در امریکا رسید. رمان رگتایم نیز روایتی شخصی از همین دوره‌ی تاریخ امریکاست. فرم و زبان کتاب نیز متناسب با موسیقی رگتایم با جملات کوتاه و توصیف‌های گذران است و نویسنده روی هیچ صحنه یا چهره‌ای معطل نمی‌ماند.

رگتایم حکایت چند زندگی است – شاید بیشتر از ده مورد- که در مقاطعی روی هم می‌افتند و جاهایی از کنار هم رد می‌شوند؛ راوی به تمام طبقات اجتماعی آن دوره سرک می‌کشد و زندگی کارگرها، افراد متوسط و سرمایه‌داران را منعکس می‌کند؛ به درون جمع‌های سوسیالیستی، آنارشیستی، تروریستی و غیره وارد می‌شود و تاریخ مبارزاتی آن‌ها را نشان می‌دهد؛ در بطن زندگی سه نژاد ساکن امریکا شامل سیاهان، آمریکایی‌ها و مهاجران رسوخ می‌کند؛ کولاژی از شخصیت‌های واقعی و داستانی را در متن حاضر می‌کند و علاوه بر همه‌ی این روابط بیرونی، درون شخصیت ها را هم می‌کاود.

رگتایم یک شاهکار تمام‌عیار است. هیچ نوشته‌ای با این حجم کم نمی‌تواند مفاهیم انسانی، تاریخ عملی و موجودیت زندگی چندین نسل امریکا را به تصویر بکشد. بی‌شک، ترجمه‌ی نجف دریابندی در خور این شاهکار ادبی است. خواندن رگتایم به شدت توصیه می‌شود.

درباره‌ی این کتاب:
+ سبوی تشنه
+ کتاب‌های عامه‌پسند

برچسب: ای. ال. دکتروف، نجف دریابندری